Kislotalar

Vodorod ionlari ajratuvchi moddalar - tuzilishi, xossalari va reaksiyalari

🔍 Kislota Nima?

Kislotalar - suvli eritmalarda H⁺ ionlari (protonlar) ajratadigan murakkab moddalar.

HₙA

H - vodorod, A - kislota qoldig'i, n - vodorod atomlari soni

↑ Batafsil ma'lumot uchun bosing

📐 Kislota Nazariyalari

Kislotalar haqida 3 ta asosiy nazariya:

  • Arrhenius nazariyasi (1887)
  • Brønsted-Lowry nazariyasi (1923)
  • Lewis nazariyasi (1923)

Har biri turli jihatlarni tushuntiradi

🌡️ Umumiy Xossalari

Kislotalarning asosiy xossalari:

  • Nordon ta'm
  • pH < 7 (kislotali muhit)
  • Metallar bilan H₂ ajratadi
  • Elektr tokini o'tkazadi

Ehtiyot bo'ling - yemiruvchi!

🎨 Indikatorlar

Kislotalar indikatorlar rangini o'zgartiradi:

Lakmus - qizil

Fenolftalein - rangsiz

Metil sariq - pushti

📝 Nomenklatura

Kislotalarni nomlash qoidalari:

Formula Nomi Turi
HCl Xlorid kislota Kislorodsiz
H₂SO₄ Sulfat kislota Kislorodli
HNO₃ Nitrat kislota Kislorodli

💡 Ahamiyati

Kislotalar tabiat va sanoatda muhim rol o'ynaydi:

  • H₂SO₄ - "kimyo sanoati non"i
  • HCl - oshqozonda ovqat hazmi
  • HNO₃ - o'g'itlar ishlab chiqarish
  • CH₃COOH - oziq-ovqat sanoati
  • H₃PO₄ - fosfatli o'g'itlar

Kislotalar Tasnifi

Kuchli Kislotalar

To'liq dissotsilanadigan kislotalar

HCl, HBr, HI, HNO₃, H₂SO₄, HClO₄

α ≈ 100% (to'liq ionlanadi)

H⁺
A⁻

Kuchsiz Kislotalar

Qisman dissotsilanadigan kislotalar

H₂CO₃, H₂S, H₂SO₃, H₃PO₄, CH₃COOH

α < 3% (kam ionlanadi)

Organik Kislotalar

-COOH guruh tutgan kislotalar

HCOOH, CH₃COOH, C₂H₅COOH

Kuchsiz, tabiiy mahsulotlarda

Kislorodsiz Kislotalar

Tarkibida kislorod yo'q

HCl, HBr, HI, H₂S, HCN

Galogenid va boshqa kislotalar

📊 Asoslik bo'yicha tasnif

Asoslik Ta'rif Misollar
Bir asosli 1 ta H⁺ ajratadi HCl, HNO₃, CH₃COOH
Ikki asosli 2 ta H⁺ ajratadi H₂SO₄, H₂CO₃, H₂S
Uch asosli 3 ta H⁺ ajratadi H₃PO₄, H₃BO₃
Ko'p asosli 3 tadan ko'p H⁺ H₄P₂O₇, H₃PO₄

pH Shkalasi

Kislotalar
0 7 14

Kislotalar: pH < 7 (kislotali muhit)

Kuchli kislotalar: pH 0-3, O'rta: pH 3-5, Kuchsiz: pH 5-7

🔧 Kislota Formula Konstruktori

1. Kislota turini tanlang:

Tanlangan parametrlar:

Kislota turini tanlang

Hosil bo'lgan kislota formulasi:

?

⚗️ Kislotalarning Kimyoviy Xossalari

🔩 Metallar bilan reaksiyalari

Faollik qatorida H dan oldin turgan metallar

Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂↑
2Al + 3H₂SO₄ → Al₂(SO₄)₃ + 3H₂↑
Fe + 2HCl → FeCl₂ + H₂↑

⚠️ Cu, Ag, Au - reaksiyaga kirishmaydi!

💧 Asoslar bilan reaksiyalari (Neytrallanish)

Kislota + Asos → Tuz + Suv

HCl + NaOH → NaCl + H₂O
2HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂ + 2H₂O
3H₂SO₄ + 2Al(OH)₃ → Al₂(SO₄)₃ + 6H₂O

🔥 Asosli oksidlar bilan reaksiyalari

Kislota + Asosli oksid → Tuz + Suv

2HCl + CaO → CaCl₂ + H₂O
H₂SO₄ + CuO → CuSO₄ + H₂O
6HNO₃ + Fe₂O₃ → 2Fe(NO₃)₃ + 3H₂O

🧂 Tuzlar bilan reaksiyalari

Kuchli kislota + Tuz → Yangi tuz + Kuchsiz kislota

2HCl + CaCO₃ → CaCl₂ + H₂O + CO₂↑
H₂SO₄ + BaCl₂ → BaSO₄↓ + 2HCl

↑ - gaz ajraladi, ↓ - cho'kma hosil bo'ladi

🔮 Reaksiya Bashorati

🎨 Indikator Sinovi

Lakmus

Qizil rang

Fenolftalein

Rangsiz

Metil to'q sariq

Pushti rang

Universal

Qizil

✏️ Amaliy Mashqlar

Mashq 1: Kislota turini aniqlang

H₂SO₃ qaysi turga mansub?

Mashq 2: Formula tuzing

Fosfat kislotaning formulasini yozing:

Mashq 3: Dissotsilanish tenglamasi

HNO₃ ning dissotsilanish tenglamasini toping:

Mashq 4: Reaksiya mahsuloti

Mg + H₂SO₄ → ?

Mashq 5: Kislota kuchini aniqlang

0%

Kislotani tanlang: