Oksidlar

Kislorodli birikmalar - tuzilishi, toifalari va xossalari

🔍 Oksid Nima?

Oksidlar - ikki elementdan biri kislorod bo'lgan murakkab moddalar.

ExOy

E - element, O - kislorod

↑ Batafsil ma'lumot uchun bosing

⚙️ Hosil Bo'lishi

Oksidlar asosan 3 usulda hosil bo'ladi:

  • Oddiy moddalarning kislorod bilan reaksiyasi
  • Murakkab moddalarning parchalanishi
  • Boshqa oksidlardan
2Mg + O₂ → 2MgO

🔢 Valentlik va Formula

Oksidlarda kislorod har doim II valentli.

Na₂IOII
CaIIOII
Al₂IIIO₃II

Valentliklar ko'paytmasi teng bo'lishi kerak!

📝 Nomenklatura

Oksidlarni nomlash qoidalari:

Formula Nomi
Na₂O Natriy oksid
CuO Mis (II) oksid
SO₃ Oltingugurt (VI) oksid

🌡️ Fizik Xossalari

Oksidlarning fizik xossalari turlicha:

  • Agregat holati: qattiq, suyuq, gaz
  • Rangi: rangsiz, oq, qora, qizil va h.k.
  • Suvda eruvchanligi: turlicha

Xossalar element tabiatiga bog'liq!

💡 Ahamiyati

Oksidlar tabiat va texnikada muhim rol o'ynaydi:

  • H₂O - hayot asosi
  • CO₂ - fotosintez
  • Fe₂O₃ - temir rudasi
  • SiO₂ - kvars, qum
  • Al₂O₃ - korund, rubin

Oksidlar Tasnifi

Asosli Oksidlar

Asos hosil qiluvchi oksidlar

Na₂O, CaO, FeO, CuO

Metallarning oksidlari (past valentli)

Kislotali Oksidlar

Kislota hosil qiluvchi oksidlar

SO₃, CO₂, P₂O₅, N₂O₅

Metallmaslar va yuqori valentli metallar

Amfoter Oksidlar

Ikki xil xossa namoyon qiluvchi

Al₂O₃, ZnO, BeO, Cr₂O₃

Ham asos, ham kislota xossali

Befarq Oksidlar

Tuz hosil qilmaydigan oksidlar

CO, NO, N₂O, H₂O

Na asos, na kislota xossali

📋 Tasnif Qoidalari

Element Valentlik Oksid turi Misol
Ishqoriy metallar I Asosli Na₂O, K₂O
Ishqoriy-yer metallar II Asosli CaO, BaO
O'tish metallari I-III Asosli FeO, CuO
O'tish metallari IV-VII Kislotali Mn₂O₇, CrO₃
Metallmaslar Barcha Kislotali CO₂, SO₃
Al, Zn, Be, Cr(III) II-III Amfoter Al₂O₃, ZnO

🔧 Oksid Formula Konstruktori

1. Element tanlang:

Metallar:

Metallmaslar:

2. Tanlangan element:

Element tanlang

Valentlik:

-

Hosil bo'lgan oksid formulasi:

?

⚗️ Oksidlarning Kimyoviy Xossalari

💧 Suv bilan reaksiyalari

Asosli oksidlar + H₂O → Asos

Na₂O + H₂O → 2NaOH
CaO + H₂O → Ca(OH)₂

Faqat suvda eruvchan asoslar hosil qiluvchi oksidlar!

Kislotali oksidlar + H₂O → Kislota

SO₃ + H₂O → H₂SO₄
P₂O₅ + 3H₂O → 2H₃PO₄

🧪 Kislota-Asos reaksiyalari

Asosli oksid + Kislota → Tuz + H₂O

CaO + 2HCl → CaCl₂ + H₂O

Kislotali oksid + Asos → Tuz + H₂O

CO₂ + 2NaOH → Na₂CO₃ + H₂O

Asosli oksid + Kislotali oksid → Tuz

CaO + CO₂ → CaCO₃

🔮 Reaksiya Bashorati

✏️ Amaliy Mashqlar

Mashq 1: Oksid turini aniqlang

Fe₂O₃ qaysi turga mansub?

Mashq 2: Formula tuzing

Oltingugurt (VI) oksidning formulasini yozing:

Mashq 3: Reaksiya mahsulotini toping

K₂O + H₂O → ?