Tuzlar

Kislota va asoslarning o'zaro ta'sir mahsulotlari - tuzilishi, xossalari va reaksiyalari

🔍 Tuz Nima?

Tuzlar - kation (musbat ion) va anion (manfiy ion) dan tashkil topgan ionli birikmalar.

MₓAᵧ

M - metall yoki NH₄⁺, A - kislota qoldig'i

↑ Batafsil ma'lumot uchun bosing

⚗️ Tuzlar Hosil Bo'lishi

Tuzlar qanday hosil bo'ladi:

  • Kislota + Asos → Tuz + Suv
  • Metall + Kislota → Tuz + H₂
  • Asosli oksid + Kislota → Tuz + Suv
  • Kislotali oksid + Asos → Tuz + Suv

Neytrallanish reaksiyasi asosiy yo'l

🌡️ Umumiy Xossalari

Tuzlarning asosiy xossalari:

  • Ion kristall panjaraga ega
  • Qattiq agregat holatda
  • Suvda turlicha eriydi
  • Elektrolitlar hisoblanadi

Ko'pchiligi rangsiz kristallar

💎 Kristall Tuzilishi

Tuzlar ion kristall panjaraga ega:

NaCl - kub shaklidagi panjara

Har bir Na⁺ 6 ta Cl⁻ bilan o'ralgan

📝 Nomenklatura

Tuzlarni nomlash qoidalari:

Formula Nomi Tarkibi
NaCl Natriy xlorid Na⁺ + Cl⁻
CaCO₃ Kalsiy karbonat Ca²⁺ + CO₃²⁻
KNO₃ Kaliy nitrat K⁺ + NO₃⁻

💡 Ahamiyati

Tuzlar tabiat va hayotimizda muhim:

  • NaCl - osh tuzi (oziq-ovqat)
  • CaCO₃ - ohaktosh, marmar
  • KNO₃ - selitra (o'g'it)
  • CaSO₄ - gips (qurilish)
  • Na₂CO₃ - soda (kimyo sanoati)

Tuzlar Tasnifi

O'rta (Normal) Tuzlar

To'liq neytrallanish mahsuloti

NaCl, K₂SO₄, Ca(NO₃)₂, Al₂(SO₄)₃

Faqat metall kationi va kislota qoldig'i

Na⁺
Cl⁻

Nordon Tuzlar

Qisman neytrallanish mahsuloti

NaHCO₃, KH₂PO₄, Ca(HSO₄)₂

Tarkibida H atomlari bor

Asosli Tuzlar

Asos to'liq neytrallashmagan

Mg(OH)Cl, Al(OH)₂NO₃, Cu₂(OH)₂CO₃

Tarkibida OH⁻ guruhi bor

Qo'sh Tuzlar

Ikki xil kation yoki anion

KAl(SO₄)₂, (NH₄)₂Fe(SO₄)₂

Achitqilar, mineral tuzlar

Kompleks Tuzlar

Murakkab ionlar tutgan tuzlar

K₄[Fe(CN)₆], [Cu(NH₃)₄]SO₄

Markaziy atom + ligandlar

💧 Tuzlarning Eruvchanlik Jadvali

Kation\Anion Cl⁻ NO₃⁻ SO₄²⁻ CO₃²⁻ PO₄³⁻ OH⁻
Na⁺, K⁺ E E E E E E
Ca²⁺ E E K — — K
Ba²⁺ E E — — — E
Ag⁺ — E K — — —
Cu²⁺ E E E — — —

E - Eriydi | K - Kam eriydi | — - Erimaydi

🔧 Tuz Formula Konstruktori

1. Kation (Musbat ion) tanlang:

2. Anion (Manfiy ion) tanlang:

Hosil bo'lgan tuz formulasi:

?

⚗️ Tuzlarning Kimyoviy Xossalari

🔩 Metallar bilan reaksiyalari

Faol metall + Kam faol metall tuzi

Fe + CuSO₄ → FeSO₄ + Cu↓
Zn + Pb(NO₃)₂ → Zn(NO₃)₂ + Pb↓
2Al + 3CuCl₂ → 2AlCl₃ + 3Cu↓

⚠️ Faollik qatorida yuqorida turgan metall pastdagini siqib chiqaradi!

🧪 Kislotalar bilan reaksiyalari

Kuchli kislota + Tuz → Yangi tuz + Kuchsiz kislota

CaCO₃ + 2HCl → CaCl₂ + H₂O + CO₂↑
Na₂S + 2HCl → 2NaCl + H₂S↑
CH₃COONa + HCl → NaCl + CH₃COOH

💧 Asoslar bilan reaksiyalari

Ishqoriy + Tuz → Yangi tuz + Cho'kma

CuSO₄ + 2NaOH → Na₂SO₄ + Cu(OH)₂↓
FeCl₃ + 3KOH → 3KCl + Fe(OH)₃↓
NH₄Cl + NaOH → NaCl + NH₃↑ + H₂O

🧂 Tuzlar bilan reaksiyalari

Almashinish reaksiyalari

AgNO₃ + NaCl → AgCl↓ + NaNO₃
BaCl₂ + Na₂SO₄ → BaSO₄↓ + 2NaCl
Pb(NO₃)₂ + 2KI → PbI₂↓ + 2KNO₃

↓ - cho'kma hosil bo'ladi

🔥 Termik parchalanish

Qizdirish natijasida parchalanish

CaCO₃ →(t°) CaO + CO₂↑
2Cu(NO₃)₂ →(t°) 2CuO + 4NO₂↑ + O₂↑
(NH₄)₂CO₃ →(t°) 2NH₃↑ + CO₂↑ + H₂O

🔮 Reaksiya Bashorati

💧 Gidroliz

Tuzlarning suv bilan o'zaro ta'siri

Tuz turi Misol Muhit pH
Kuchli kislota + Kuchli asos NaCl Neytral 7
Kuchsiz kislota + Kuchli asos Na₂CO₃ Ishqoriy >7
Kuchli kislota + Kuchsiz asos CuSO₄ Kislotali <7
Kuchsiz kislota + Kuchsiz asos Al₂S₃ To'liq gidroliz -

✏️ Amaliy Mashqlar

Mashq 1: Tuz turini aniqlang

NaHCO₃ qaysi turga mansub?

Mashq 2: Formula tuzing

Alyuminiy sulfat formulasini yozing:

Mashq 3: Eruvchanlikni aniqlang

Qaysi tuz suvda erimaydi?

Mashq 4: Reaksiya mahsuloti

CuSO₄ + 2NaOH → ?

Mashq 5: Gidroliz muhiti

Tuzni tanlang va uning gidroliz muhitini aniqlang:

Mashq 6: Ion tenglamasi

AgNO₃ + NaCl reaksiyasining qisqa ion tenglamasini toping: